Бар хикмәт тәрбиядә

Рәфинә ХӨСӘЕНОВА,

Туймазы шәһәре

Илдә барган үзгәреш­ләр гаилә тәрбиясенә, өлкәннәр белән балалар арасындагы үзара мө­нәсәбәткә дә үтеп керде. Әмма күп кенә ата-аналар бу өлкәдә җаваплылыкны тулысынча тоеп бетерә алмый әле.

Шулай бер кичне мин өй алдын­дагы балалар мәйданчыгына нара­сыйларын саф һавага алып чыккан берничә ата-анага мөрәҗәгать ит­тем. «Югары сыйныфта укучы бала­ларыгыз белән ничек сөйләшәсез?» дигән сорауга «Өлкәннәр белән ара­лашкан кебек», «Бала 40 яшьтә дә бала инде ул, сабыйлар белән сөйләшкәнчә», «Үземне аның дусты итеп күрәм», «Әти-әни ничек сөйләшергә тиеш, шулай» дигән җаваплар алдым. Икенче соравым болай яңгырый иде: «Балаларыгыз белән бәхәскә кергәндә үзегезне ничек тотасыз?» Берәүләре: «Бә­хәсләшү файдасыз дип беләм», икен­челәре: «Соңгы сүзне ул әйтергә тиеш, бәхәснең ызгышка әй­ләнүен теләмим», ә кайберләре инде: «Үз сүземне әйтәм, соңгы фи­кер ата-ананыкы булырга тиеш», – дип җавап бирде. «Телевизордан бик кызыклы нәфис фильм бара. Кызы­гыз яисә улыгыз икенче каналдан башка тапшыру карарга тели. Сез бу очракта нишлисез?» «Фильм беткән­не көтәргә кушам», — дип җавапла­ды берничәсе. Баланың үтенечен канәгатьләндерүчеләр дә табылды. Кайберәүләр: «Ә безнең бүлмә саен телевизор», — дип җаваплады. Сөйләшүдән күренгәнчә, күп ата-аналарның өлкән сыйныфта укучы балаларына карата мөнәсәбәте буй­сындыруга нигезләнгән, «аталар һәм балалар» каршылыгы бүген дә сак­лана. Тормыш шартлары үзгәргән саен ата-ана белән бала арасындагы мөнәсәбәт көннән-көн суына. Мал, акча артыннан куып, көне буе эштә йөреп, арып кайткан әти-әниләрнең күп очракта балалары белән килеп чыккан каршылыклар турында уртага салып сөйләшерлек хәлләре калмый, алар «Дәрес әзерләдеңме?», «Кибеткә барып кил», «Йокларга ят, соң инде» дигән сорау һәм боерык­лар белән генә чикләнә.

В. А. Сухомлинский: «Балалар ях­шымы, начармы — бу сезнең әхла­гыгызның, сезнең гражданлык буры­чыгызның, сезнең тәрбиягезнең, сез­нең мәдәнилегегезнең көзгесе», – дигән.

Әниләргә тагын бер соравымны бирми кала алмадым: «Кызлар горур­лыгы, әхлакый чисталык, җенси те­мага балаларыгыз белән уртага салып сөйләшкәнегез булдымы?» Берничә ана бу темага балалары бәләкәй чакта ук сөйләшүе ту­рында әйтте. Ә берсе: «И, хәзерге бала-чага бездән күбрәк белә, ин­ститут бетереп туа», — дип әйтеп салмасынмы.

Ни кызганыч, күп гаиләләрдә ата-ананың җылы, кайгыртучан сүзе, өлкән иптәш, акыллы дус, остаз һәм иң якын кеше буларак аңлашулары җитми. Баланы эт тә ярата, бия дә, ә хикмәт—тәрбиядә, дип бик дөрес әйткән халык. Бөек акыл иясе Н.Г. Чернышевскийның кешеләр язмы­шындагы бәла һәм гаеп турындагы васыяте хәтергә төшә. Шәхесләр гамәлендә була торган бу ике төшенчәне һич бутамаска, бер-берсеннән аерып фикер йөртергә киңәш итә бөек диалектик. Кешенең гаебе булганда җәза бирәләр, ә бәласе булганда аңа ярдәмгә ашыгалар дип аңлата ул. Теге яки бу хәл ба­ланың гаебеме, әллә бәласеме? Шул турыда уйланырга урын бар.

Атаклы поляк педагогы, фашист­лар концлагеренда да балаларны ташламаган каһарман Януш Корчакның сүзләрен хәтерлик: «Бала­лар юк, кешеләр бар! Тик аларда дөньяны аңлау күләме, тәҗрибә запасы, мавыгулар, хисләр генә башкарак. Онытма...»

Хөрмәтле ата-аналар! Баланың да кеше ик­әнен онытмасак иде. Гаилә тәрбия­сен үзгәртеп кору һәр балага якын булганда гына тормышка аша ала. Баланы телевизор, компьютер, айфон-гаджетлар тәрбияләүгә юл куймыйк. Ата-аналар бала шәхесен их­тирам итәргә өйрәнми торып, гаилә үзара каршылыклардан котыла ал­маячак.